Γιάννης Ρίτσος. Η σονάτα του σεληνόφωτος

(Του Γιάννη Κακούλη)

H ποίηση έχει μια πολύτιμη – μοναδική θα λέγαμε – ιδιότητα που την καθιστά εξ’ ολοκλήρου οικουμενική. Αυτή η ιδιότητα είναι το να μιλάει συγχρόνως για τα πάντα και να απευθύνεται σε όλους, δίχως να λογαριάζει εθνικούς, φυλετικούς, θρησκευτικούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς και άλλους φραγμούς. 

Το ποίημα του Ρίτσου, η σονάτα του σεληνόφωτος, είναι από τα πιο απτά παραδείγματα αυτής της βασικής και πολύτιμης ιδιότητας της ποίησης – δεν εννοούμε φυσικά πως είναι και το μοναδικό παράδειγμα, αλίμονο! Ο Ρίτσος επιλέγει να περιστρέψει ολόκληρο το ποίημά του γύρω από ένα θέμα που τόσο απασχόλησε ποιητές και φιλοσόφους από τα πιο αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα: αυτό της διαδοχής κάθε τι παλιού από κάτι νέο, κάτι καινούργιο. Θα ήταν όμως κρίμα αγαπητέ αναγνώστη να περιορίσεις αυτή την φυσική αλήθεια σε μονοσήμαντους δρόμους, αποκόπτοντας την από αυτήν ακριβώς την οικουμενική της διάσταση. Θα ήταν πραγματική αδικία. Αυτή η αρχή της διαδοχής αποτελεί μια από τις βασικές και ακλόνητες αρχές – θα λέγαμε σωστότερα, νόμους – της ίδιας της φύσης. Διότι αλήθεια, που ακριβώς στη φύση υπάρχει αθανασία; Πουθενά! Ούτε υπήρξε, ούτε πρόκειται να υπάρξει ποτέ. Η έννοια του «άφθαρτου» είναι μια σαπουνόφουσκα που δεν έχει καμιά υπόσταση. Το κάθε τι ακολουθεί το δρόμο του ο οποίος κάποτε είναι απολύτως φυσιολογικό να τελειώσει. Ο θάνατος είναι τόσο φυσιολογικός όσο φυσιολογική είναι η γέννηση. Το ένα έχει ανάγκη από το άλλο για να υπάρξει. Μπορεί η ιδέα του θανάτου – οποιουδήποτε θανάτου, κοινωνικού, βιολογικού, ψυχολογικού – να φαντάζει κάτι το τόσο μακάβριο, ωστόσο πιθανόν να είναι η αφορμή για μια καινούργια γέννηση. Αλλά προκειμένου να φτάσουμε σε μια τέτοια συζήτηση, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως η αιωνιότητα δεν υπήρξε ποτέ και για κανέναν. Ακόμα και η «αθάνατη» αρχαία ελληνική τραγωδία που τόσο αρέσει στους βλάκες να περιφανεύονται πως κατάφερε κι επέζησε μέχρι τη σήμερον ημέρα, ας σημειώσουμε πως είχε θαφτεί για πάνω από χίλια χρόνια από την γέννηση της και ανασύρθηκε από την αφάνεια κάπου κατά την αναγέννηση. (βλ. Β. Ραφαηλίδη, «Στοιχειώδης αισθητική»). Μέσω της γέννησης, κάθε τι αρχίζει τον προορισμό του, και μέσω του θανάτου τον ολοκληρώνει – είτε μιλάμε για άνθρωπο, είτε για πνευματικό έργο, είτε για κάποιο φυσικό αντικείμενο, είτε για μια ολόκληρη κοινωνία, είτε για κάποιο κοινωνικό σύστημα, είτε για τα ίδια τα στοιχεία της φύσης! Βλέπεις λοιπόν αναγνώστη, πόσα πολλά πράγματα και ιδέες μπορεί να αγκαλιάσει ένα και μόνο ποιητικό έργο, όπως η σονάτα του σεληνόφωτος, βασιζόμενο σε μια και μόνο αρχή της ίδιας της φύσης , αποκτώντας άπειρες διαστάσεις  όπως  κοινωνική, υπαρξιακή, φιλοσοφική κ.ο.κ. 

Έτσι λοιπόν ο συγγραφέας, φορώντας κι αυτή τη φορά το ανάλογο προσωπείο που επιθυμεί – το συνήθιζε συχνά αυτό, να μεταμφιέζεται μέσω της ποίησης του και να φτιάχνει έργα γραμμένα σε α’ πρόσωπο, ένα είδος θεατρικού μονολόγου – μας αποκαλύπτει λοιπόν πόσο σκληρό, πόσο βασανιστικό είναι να φτάνει ένας άνθρωπος στο σημείο να ζει όχι αλλιώς παρά μόνο μέσα από τις αναμνήσεις του, μέσα από κρυφά και ανεκπλήρωτα όνειρα και απωθημένα. Ο έρωτας, αυτός που απασχόλησε επίσης στρατιές ποιητών, έρχεται να πάρει τη θέση που του αξίζει μέσα στο ποίημα. Όμως δεν πρόκειται για έναν έρωτα νεανικό, ανάμεσα σε δυο νέους φλογισμένους ανθρώπους. Πρόκειται για την κρυφή λαχτάρα κάποιου ανθρώπου που μεγαλώνει, κάποιου ανθρώπου που η πορεία του διαγράφεται με χοντροκομμένες γραμμές πάνω στο χρόνο, προς το νέο στοιχείο που είναι απέναντί του όλο ζωντάνια και νιότη που μόλις τώρα δα ανθίζει. Προσπαθεί με νύχια και με δόντια να αντισταθεί σ' αυτή τη φυσική ροή – εξέλιξη των πραμάτων, δίχως ωστόσο να το καταφέρνει. Απέναντι ακριβώς βρίσκεται εκείνο που κάποτε ήταν παρόν και τώρα πια είναι παρελθόν. Και ίσως αυτή η έντονη αντίθεση που αγγίζει τους τόνους του μαύρου και του άσπρου είναι που κάνει τη σκηνή ακόμα πιο σκληρή. Αν ωστόσο αγαπητέ αναγνώστη προσέξεις λιγάκι περισσότερο, θα δεις πάνω σ’ αυτούς τους σκληρούς τόνους μια ανεπαίσθητη γαλάζια απόχρωση. Είναι αυτή του φεγγαρόφωτου. Και ίσως αυτή η λεπτομέρεια να είναι που καθιστά το έργο αυτό πολύτιμο και πραγματικά θα άξιζε να μείνει αθάνατο, αν και το πρόβλημα δεν είναι να κερδίσει την αθανασία του σκονισμένου ραφιού της παλαιάς συλλογής της βιβλιοθήκης, αλλά την αθανασία στη μνήμη των ανθρώπων.  Αυτό όμως η ίδια η ιστορία μας αποδεικνύει πως είναι αδύνατο. 

Κακούλης Ιωάννης, 

Θεσσαλονίκη, 13. ΙΧ. 2018

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΤΕΤΡΑΔΙΟ

Νίκος Τσιφόρος. Εμείς και οι Φράγκοι.

(Του Δημήτρη Αμπατζόγλου).

Από την εποχή του σχολείου μάθαμε να γιορτάζουμε την Ίδρυση του “Έθνους” με βάση την απελευθέρωση του από τον Οθωμανικό Ζυγό. Λογικό για μια χώρα που τιμά την ιστορία της με δυο μέτρα και δύο σταθμά. Πριν την Τουρκοκρατία υπάρχει όμως μια πιο βρώμικη περίοδος με πιο βάρβαρους κατακτητές. Αυτοί ήρθανε από την “Πολιτισμένη” Ευρώπη. Φυσικά η ιστορία γράφεται από τους νικητές ή σ’ αυτήν την περίπτωση από τους αυλικούς τους. Η Φραγκοκρατία που ξεκινά το 1204 και τυπικά τελειώνει το 1453, είναι αυτή που σακάτεψε ότι είχε απομείνει από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το γνωστό σ’ εμάς Βυζάντιο. Και λέω το ”ότι είχε απομείνει” γιατί η ίδια η άρχουσα τάξη φρόντισε να καταστρέψει τον λαό με τους υπερβολικούς της φόρους (όπως και σήμερα). Φυσικά ο λαός αδιάφορος και δειλός(καλή ώρα ) δεν αντέδρασε καθώς στο μεγάλο του ποσοστό είχε μετατραπεί σε έναν όχλο ζητιάνων (σήμερα τους λέμε δικαιούχους επιδομάτων). Εκεί έρχεται ο μάστορας της Ιστορίας ο μπάρμπα Νίκος να μας δώσει με την σατυρική του πένα αυτό που όλοι μέχρι σήμερα κάνουν πως δεν το βλέπουν. Την κυκλική ροή των ιστορικών γεγονότων.

Το Βιβλίο μας ξεκινά με την είσοδο των Λατίνων στην Κωνσταντινούπολη κατά την Δ’ Σταυροφορία. Τα πρώτα κεφάλαια αναφέρονται φυσικά στην παρακμή του Βυζαντίου και την αδυναμία των αυτοκρατόρων να διατηρήσουν την παλαιότερη κρατική δομή. Εξηγεί την φθορά που προκαλεί η εκάστοτε άρχουσα τάξη που στην προσπάθεια της να εξασφαλίσει ατομικό κέρδος διαλύει ακόμα και την έννοια του έθνους. Αν το αντιπαραβάλουμε με το σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε πως αν ψάχνουμε για προδότες σε δύο σημεία μπορούμε να τους βρούμε. Στους επιχειρηματικούς συλλόγους και στις γραμματείες των υπουργείων. Το παράδοξο είναι ότι η κεντρική εξουσία όπως την περιγράφει ο συγγραφέας δείχνει περισσότερη συμπόνια προς τον λαό από τους τοπικούς άρχοντες. Αλλά αυτό ποτέ δεν είναι αρκετό ώστε να κρατήσει τον κοινωνικό ιστό. Ένα ακόμα δεδομένο που μας δίνεται είναι πως οι νέοι ηγεμόνες αρχίζουν να συμπεριφέρονται όπως οι προκάτοχοι τους. Όσοι μιλάνε για “επενδύσεις” με ξένα κεφάλαια (η νέα μορφή κατάκτησης) ας το έχουν στο μυαλό τους. Ο λαός κάποια στιγμή αντιδρά και σε κάποιες περιπτώσεις παίρνει την κατάσταση στα χέρια του. Όλα αυτά περιγράφονται με έναν εύθυμο τρόπο που δίνει την αίσθηση ότι ο καυγάς του καφενείου και οι ένδοξες μάχες δεν διαφέρουν τόσο όσο νομίζουμε. Η συρραφή βιογραφιών είναι μέσα στο κείμενο μια ηθικοπλαστική μελέτη που αξίζει την προσοχή μας.

Το “Εμείς και οι Φράγκοι” είναι ένα ευχάριστο ταξίδι την Λατινοκρατία. Μπορείτε να το διαβάσετε για να έχετε κάποιες ώρες γέλιου και διασκέδασης. Αν το προσεγγίσετε ιστορικά τότε θα είναι το σκαλοπάτι για να διεξάγετε μια έρευνα που πολλοί ιστορικοί δεν θα κατάφερναν να σας δώσουν. Όταν το διάβασα βρήκα πηγές που ουσιαστικά μου έδωσαν τον σημερινό τρόπο σκέψης μου. Ο Σκοπός του συγγραφέα είναι να κάνει την ιστορική επιστήμη βατή στον όχι και τόσο εκλεπτυσμένο αναγνώστη. Είναι το εφαλτήριο για μια ουσιαστική, ζωντανή παιδεία, που σε κανένα σχολείο δεν μπορείτε να βρείτε.

Το βιβλίο όπως κάθε βιβλίο του συγκεκριμένου συγγραφέα υπάρχει μόνο στις σοβαρές δανειστικές βιβλιοθήκες. Αν θέλετε να το αγοράσετε (αξίζει τα λεφτά του) μπορείτε να ξεκινήσετε μια έρευνα από εδώ

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΤΕΤΡΑΔΙΟ

Μαρούλα Κλιάφα. Οι πελαργοί θα ξανάρθουν

(Του Δημήτρη Αμπατζόγλου).

Ζώντας σε μια κατάσταση όπου οι συλλογικές αναμνήσεις άρχισαν να θολώνουν ακούω συχνά και κυρίως από ανθρώπους που ανήκουν στον πάτο (οικονομικά, κοινωνικά, πολιτισμικά) τη φράση “μια χούντα μας χρειάζεται”. Λογικό από αυτό το είδος που συνήθως η μόνη προσπάθεια που έκανε ήταν να βγάλει σε χαλεπούς καιρούς για την χώρα εύκολο χρήμα. Σαν παιδάκι έζησα τους εναπομείναντες δασκάλους εκείνης της εποχής με το ανελέητο ξύλο σε εξάχρονα και τις ψυχολογικές διαταραχές της χαμένης κουτάλας. Όταν δεν μπορούσα να καταλάβω την βαναυσότητα αυτών των ανθρώπων η αδερφή μου, μου χάρισε αυτό το βιβλίο. Αν και παιδικό διακινούνταν στα πλαίσια της πρώτης λογοκρισίας της μεταπολίτευσης.

Ο τόπος είναι μια Θεσσαλική πόλη την εποχή της Εφταετίας και ο ήρωας μας ένας μαθητής του δημοτικού που δεν μπορεί να κατανοήσει το παράλογο στην συμπεριφορά των ενηλίκων. Βλέπει τους φίλους του να χάνουν τους γονείς τους κατά παράδοξο τρόπο. Αν κρίνω από την σημερινή ελληνική επαρχία και τους ανθρώπους της μάλλον αυτό είναι κάτι που δεν άλλαξε. Το παιδί προσλαμβάνει την αγάπη, αλλά ταυτόχρονα νιώθει τον αποκλεισμό από τις συζητήσεις των μεγάλων. Αρχικά το λαμβάνει ως προσωπικό υποβιβασμό μέχρι να κατανοήσει ότι αυτό δεν είναι παρά καθαρός φόβος.

Το βιβλίο μας περιστρέφεται γύρω από ένα ημερολόγιο με ιστορίες που ωριμάζουν αργά και σταθερά στο χαρτί και το μυαλό του ήρωά μας. Αυτό που μου άφησε το βιβλίο όταν το διάβασα είναι ότι, για να μπορέσει ο άνθρωπος να ευτυχίσει πρέπει να γίνει στα πλαίσια μιας ελεύθερης κοινωνίας. Θα μου πείτε τώρα αν αυτή υπάρχει. Η απάντηση είναι όχι. Δυστυχώς Η Δικτατορία του μυαλού υπάρχει ακόμα και είναι κραταιά ακόμα περισσότερο στις μέρες μας. Η χούντα των στρατιωτικών έγινε απλά χούντα των διορισμένων. Παρόλα αυτά το όνειρο για ελευθερία και ευτυχία πάντα θα βρίσκεται μέσα σ’ αυτό που καμιά δικτατορία δεν μπορεί να τρυπώσει.

Αυτό που μ' εντυπωσίασε είναι ότι το βιβλίο υπάρχει ακόμα και με το ίδιο εξώφυλλο. Μπορείτε να ξεκινήσετε την αναζήτηση σας από εδώ.

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΤΕΤΡΑΔΙΟ

Ζωρζ Σαρή. Το Ψέμα.

(Του Δημήτρη Αμπατζόγλου).

Πολλές φορές θ’ αναρωτηθείτε τι φταίει στην ζωή σας. Ζώντας αυτό που λέμε “Οικονομική Κρίση” οι περισσότεροι από εμάς νομίζουμε ότι αυτό είναι κάτι πρόσφατο, αγνοώντας ότι πολλοί από εμάς βρισκόνται εδώ και χρόνια σ’ αυτή έχοντας την ρετσινιά του “αποτυχημένου”. Η αλήθεια είναι ότι ο φόβος μας πηγάζει από την μεταβολή της κοινωνικής μας σταθεράς. Σ’ αυτή την νουβέλα η έφηβη της ιστορίας παθαίνει αυτό ακριβώς. Το κοριτσάκι μιας μικροαστικής οικογένειας από την Θεσσαλονίκη μετά από το διαζύγιο των γονιών της καταλήγει σε ένα υπόγειο της Αθήνας με μια μητέρα που δουλεύει νυχθημερόν για να εξασφαλίσει στην κόρη της την “αξιοπρεπή” διαβίωση. Μέσα στην φτώχεια τους της δίνει ακόμα και την δυνατότητα του ιδιωτικού σχολείου για να μην νιώσει η ηρωίδα μας τον “κοινωνικό τους” ξεπεσμό.

Εκεί αρχίζουν και τα προβλήματα. Μια φτωχιά κοπέλα βρίσκεται ανάμεσα σε πλουσιόπαιδα με χαρακτηριστικά τα οποία έχουν σχέση με το παρελθόν της όχι όμως με την δεινή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει. Για να προσαρμοστεί και να αναρριχηθεί στο περιβάλλον των νέων της συμμαθητών λέει ένα ψέμα. Αυτό και μόνο είναι αρκετό για να την βάλει σε μια διελκυστίνδα της παλιάς με την νέα της πραγματικότητα. Γνωρίζει και την άλλη της εκδοχή του εαυτού της που είναι μία φτωχή άσχημη συνομήλικη της που όμως δεν ντρέπεται για την κοινωνική της θέση. Έτσι το βιβλίο μας εξελίσσεται σε ένα σύνολο από δίκες με εισαγγελέα, δικαστή και κατηγορούμενη την ηρωίδα μας. Η Λύτρωση θα έρθει μόνο μαζί με την αλήθεια.

Το βιβλίο με βοήθησε σ’ ένα μόνο πράγμα. Να μην ντρέπομαι γι αυτό που είμαι. Αντί να φτιάχνεις μια ψευδή εικόνα για τον εαυτό σου αποδέξου αυτό που είσαι κι αν δεν σ’ αρέσει προσπάθησε να το αλλάξεις. Είναι πιο έντιμο και προκαλεί δέος στους γύρω σου η ειλικρίνεια σου. Τελικά ανακάλυψα την πηγή της δυστυχίας που δεν είναι τίποτα άλλο από τα ψέμματα χάριν εντυπωσιασμού που λέμε στους άλλους και κυρίως στον εαυτό μας.

Το βιβλίο μπορείτε να το βρείτε στις Εκδόσεις Πατάκη.

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΤΕΤΡΑΔΙΟ