Μπέρτολτ Μπρεχτ-Ιστορίες του κυρίου Κόυνερ

(Του Δημήτρη Αμπατζόγλου)

Η λαϊκή φιλοσοφία στηρίζεται συνήθως στις παραβολές όπως και η θρησκεία. Στον Βαλκανικό χώρο υπάρχει ο Νασρεντίν Χότζας και τα διάφορα πρόσωπα-θρύλοι του Βυζαντίου και της Μέσης ανατολής. Το άθροισμα των των αποφθεγμάτων πάντα έχει ένα πρόσωπο. Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ αν και τον έχει πιάσει η βαριά διανόηση δεν ξεχνά αυτήν την ρίζα που έχει στο πόπολο. Φτιάχνει έναν μικροαστό με την υποτυπώδη, κατ’ αυτόν, μόρφωση και τον ονοματίζει “Κύριο κανένα”. Ίσως να μοιάζει λίγο με αντιγραφή της Οδύσσειας, όπως ο “Κύκλος με την κιμωλία” που παραπέμπει στον Βασιλιά Σολομώντα , αλλά ο συγγραφέας ως λάτρης του ορθολογισμού αντλεί από το παραμύθι για να μπορέσει να δώσει τις μικρές καθημερινές αλήθειες.

Φυσικά αυτό δεν είναι πάντα εύκολο. Δυστυχώς το κοινό που απευθύνεται μαδάει πολύ συχνά μαργαρίτες. Ο Μπρεχτ είναι λάτρης της αλήθειας και της λογικής που τις παρουσιάζει μ’ έναν περίτεχνο, όμορφο υπερρεαλιστικό τρόπο. Η συρραφή από μικρές ιστορίες – διδάγματα είναι μια μακρόχρονη συλλογή φτιαγμένη σαν εύκολο ανάγνωσμα. Το ατύχημα είναι ότι δεν τις διαβάζει συνήθως ο άμεσα ενδιαφερόμενος που είναι η εργατική τάξη αλλά κάποιος που αντλεί τσιτάτα για να βγάλει κάποια κουλτουριάρα γκόμενα. Το βιβλίο πάντως αξίζει τη ανάγνωση μέχρι την τελευταία του λέξη.

Αν θέλετε να μάθετε την απόσταση σας από το τίποτα το προτείνω ανεπιφύλακτα. Ο Κύριος “Κανένας” είναι πιο κοντά μας απ’ όσο νομίζουμε. Πολλές φορές το μόνο που χρειάζεται είναι να κοιτάξουμε στον καθρέφτη.

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΤΕΤΡΑΔΙΟ

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι - Μια αξιοθρήνητη Ιστορία

(Του Δημήτρη Αμπατζόγλου)

Η Ευπρέπεια είναι κάτι που πηγάζει μέσα από τον άνθρωπο. Όπως και η ηθική είναι ένα σύνολο από αρχές που έχουν να κάνουν με τον εσωτερικό του διάλογο και σχετίζονται με την κοινωνική οπτική. Έλα όμως που αυτό δεν μπορεί να ισχύσει σε μια κοινωνία βαθμών, θέσεων και αξιωμάτων. Ο Συγγραφέας το μόνο που περιγράφει είναι το “αξιοπρεπές μεθύσι” του ήρωά μας στον κύκλο που τον προσκάλεσε ο προϊστάμενος του μέχρι την μετάβαση στο ξέφρενο του γάμου ενός υφισταμένου του. Τελικά ούτε η ποσότητα του αλκοόλ μήτε η διάθεση σε γλυτώνουν από τον προσωπικό εξευτελισμό.

Ο Ιβάν Ίγλιτς θα μπορούσε να είναι μια σύγχρονη καρικατούρα, υψηλόβαθμου στελέχους Ιδιωτικής ή Δημόσιας επιχείρησης (Μάλιστα ο Φιοντόρ αφήνει αιχμές για τον Τσαρικό στρατό που ισχύουν σε μεγάλο βαθμό για όποιον έχει υπηρετήσει). Η εξωτερική του ευπρέπεια που του προσδίδει το παράσημο του, δεν συνάδει με την εσωτερική του γελοιότητα, που πηγάζει από την δουλοπρέπεια στον ανώτερο το κυνήγι θέσης και του μισθού. Έτσι η μετάβαση στον γάμο το υφισταμένου του σε ένδειξη καλής θέλησης μετατρέπεται σε μια τυραννική επίδειξη ισχύος. Εδώ βλέπουμε και τις συνέπειες της υποτέλειας των ανθρώπων που έχουν την ανάγκη του γραφειοκρατικού ζυγού για να επιβιώσουν.

Το βιβλίο θέτει και τον ρόλο της Αγίας μικροαστικής οικογένειας, όπως θα τον βλέπαμε και σήμερα. Αξίες όπως η Αγάπη, ο έρωτας και η ομόνοια είναι απλά λέξεις. Το τσαρικό μοντέλο είναι πασιφανές στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Βιωματικά ταυτίστηκα με το βιβλίο, γιατί μου υποδείκνυε τις οικογένειες που γνώρισα. Ένα αξιόλογο σημείο, είναι οι σατιρικές δυνάμεις που εμφανίζονται για να κατασταλούν από το σύσσωμο κοινωνικό σύνολο, ακόμα και όταν υπερασπίζονται το καταπιεσμένο μέρος του. Τελικά το βιβλίο αντί για το “αξιοθρήνητη ιστορία” θα μπορούσε να έχει για τίτλο, “Οι άξιοι της μοίρας τους”.

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΤΕΤΡΑΔΙΟ

Λέων Τολστόι-Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς.

(Του Δημήτρη Αμπατζόγλου).

Πήρα το βιβλίο στα χέρια μου με κρύα καρδιά. Η εμπειρία μου με το “Πόλεμος και ειρήνη” καθώς και η ταύτιση του συγγραφέα με το Πόε στο επίπεδο της μακροσκελούς περιγραφής γενικά με τρόμαξαν. Φυσικά ανήκοντας στα ζώα που όταν τρομάζουν επιτίθενται το ξεκίνησα. Δεν χρειάστηκαν παρά μόνο δυο μέρες. Ο κουραστικός Λέων του προηγούμενου αναγνώσματος δεν υπήρχε.

Το βιβλίο θα στεκόταν και σαν σύγγραμμα του εικοστού πρώτου αιώνα. Μέσα στις γραμμές ξεπηδούσε η μικροαστική τάξη της οποιασδήποτε χώρας στον κόσμο. Ο Τολστόι λειτουργεί ως δαίμονας που μπαινοβγαίνει στο σώμα του άρρωστου ήρωα του, όπως κάνει η συνείδηση μας στο δικό μας κορμί, για να του δώσει στο τέλος ένα καλύτερο παυσίπονο από την μορφίνη που του δίνει ο γιατρός του.

Διαβάζοντας την κριτική δηλώθηκε ένα μίσος προς τις γυναίκες από τον συντάκτη της. Φυσικά ο κριτικός, παραβλέποντας τις ταξικές ανησυχίες του δημιουργού, δεν είδε ότι ο δημιουργός ουσιαστικά τα βάζει, με τον ρόλο της συζύγου όπως τον επιτάσσει η αστική τάξη τον 19Ο αιώνα. Η γυναίκα είναι ο ουραγός και ταυτόχρονα το θύμα στις εμμονές του νέου ανερχόμενου κυρίαρχου που είναι η αστική τάξη. Θολά παρουσιάζει την μετάβαση από την απόλυτη στην συνταγματική μοναρχία και αυτό είναι απόλυτα φυσικό σαν προστασία του κάθε κειμένου από την τσαρική λογοκρισία. Η αγνή μορφή του μουζίκου μέσα στο βιβλίο μπορεί να φαντάζει στις μέρες μας ξεθωριασμένη, όμως τότε ήταν μια ελπίδα που στις μέρες μας όποιος την ακολουθεί κατά πάσα πιθανότητα ζει σε ουτοπία. Οι ρώσικες ταβέρνες στην Ελλάδα μπορεί να έγιναν σκυλάδικα του χιλιομέτρου, αλλά αυτό είναι ένα άλλο πεδίο μάχης στον λεγόμενο “πόλεμο των τάξεων”.

Τελικά το βιβλίο κρύβει μια από τις αγαπημένες φράσεις που αργότερα το γνωρίσαμε σαν φιλοσοφικό απόφθεγμα του John Lennon. Ο δρόμος προς την επιτυχία βρίσκεται στην αντίθετη κατεύθυνση απ’ αυτόν της ευτυχίας. Στην περίπτωση του βιβλίου μάλιστα το βλέπει ως κάθοδο μιας πέτρας από την κορυφή της ευτυχισμένης παιδικής ζωής, προς τον Θάνατο ενός εξέχοντος μέλους της κοινωνίας. Το βιβλίο πραγματικά με ταρακούνησε σε κάτι που ήδη ήξερα. Αν θέλετε να δείτε την μετάβαση της ζωής σας, επιτυχημένη ή αποτυχημένης, προς το θάνατο δεν έχετε παρά να κάνετε το κόπο ενός τρίωρου διαβάσματος.

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΤΕΤΡΑΔΙΟ

Νικολάι Γκόγκολ-Το Παλτό

(Της Μαρίας Τσιακάλου)

Δύο άνθρωποι και εμμέσως ο Ντοστογιέφσκι μέσα από το ''υπόγειό'' του, με συνέστησαν στον Ακάκι Ακακίεβιτς Μπασμάτσκιν. Ήρωας του Γκόγκολ από το έργο του ''Το Παλτό''.Δημόσιος υπάλληλος που υποστηρίζει υποτακτικά σχεδόν το ρόλο του και αρνείται πεισματικά να τον απεκδυθεί. Αντιθέτως καθημερινά φορά το τριμμένο του παλτό και πηγαίνει στη δουλειά του. Εισπράττει τον εμπαιγμό και την κριτική των συναδέλφων του με συνειδητή αδιαφορία. Απόλυτα αφοσιωμένος στην αντιγραφή εγγράφων δεν υπάρχει τίποτε που να του αποσπά την προσοχή. Ώσπου μια μέρα ανακαλύπτει πως χρειάζεται καινούργιο παλτό,γιατί το παλιό πλέον δεν μπαλώνεται και ζει μονάχα για τη μεγάλη μέρα που θα το αποκτήσει. Επιτέλους τα καταφέρνει,αλλά η χαρά για τα εφήμερα κρατά λίγο,όσο μια αστραπή ή καλύτερα μια φωτοβολίδα. Έπειτα αναλαμβάνει δράση ο συγγραφέας. Ανοίγει το μοχλό της μυθοπλαστικής του μηχανής και παντρεύει το όνειρο και την πραγματικότητα με τον στοχασμό. Αν θέλετε να μάθετε πού μπορεί να οδηγήσει η εμμονή για κάτι πρόσκαιρο ή ασήμαντο, ίσως ''το παλτό'' του Γκόγκολ σας δώσει την πιο ικανοποιητική απάντηση. 

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΤΕΤΡΑΔΙΟ